ARTIGU NO.3/2012
Prepara husi: Eng Abilio Bernardo Caldas
MAI HAMUTUK
HADIA TETUM NEBE BELE USA BA VERSAUN TEKNIKU ICT NIAN
SEDA MAK SOFTWARE LIVRE
Artigu ida ne´e atu bele
responde deit ba diversas ou hanoin diferencia komun ba iha usuários ou user
foun nebe mak atu hetan konhesimento basiku ba Software Livre, ba sira nebe
desenvolve, ou alunos nebe ho serviços akademikos hanesan tuir mai ne´e:
- Seda mak Software Livre?
- Seda mak copyleft?
- Seda mak halo diferencia software livre e código aberto?
- Obrigasaun seda deit ba ema nebe mak desenvolve ou distribui
software livre?
- Licensa saída deit mak software Livre nebe komun lui?
- Examplo ida nebe mak Software Livre populares?
SEDA MAK SOFTWARE LIVRE
Software Livre, ou Free
Software, conforme a definição
de software livre cria husi Free Software Foundation, software
livre nebe bele usa, bele kopia, bele estuda, bele modifica e bele distribui ho
livre ba ema nebe deit mak precisa sem iha restrisaun ou bandu. Forma nebe
babain usa mak software livre bele distribui ka fahe ho livre e acompanha ho
licensa software livre hanesan (GPL ou BSD), e ho disponibilizasaun nia fonte kodiko.
Software Livre lahanesan ho software nebe domínio Publico. Primeiro, kuando ita utiliza ho kombinasaun ho licensas típikas (hanesan
ho licenças GPL e BSD), ne´e garante ona direitos autores nian no
programador/organizasaun ida nian. O segundo kasu akontese kuando autor ida
husi software renuncia propriade ba programa (ba direitos nebe hanesan ou associados)
ida ne´e sai hanesan software komum.
Richard Matthew Stallman
O Software Livre hanesan movimento organizado nebe
hahu husi tinan 1983, kuando Richard Stallman (foto iha leten) hahu inisiu ba Projeto GNU e, uluk lui maka Free Software Foundation.
Software Livre refere ba
existência simultânea ba quatro tipos liberdade ba ema nebe usa software,
nebe defini iha Free Software Foundation. Hare iha alínea okos nia esplikasaun
ba pontos hat Liberdades nian, basea ba Definição Software Livre publica husi
FSF:
Pontos hat (4) liberdades basikos
liga ho software livre hanesan tuir mai ne´e:
- Liberdade ba exekusaun programa ba kualkuer lalaok (liberdade nº 0)
- Liberdade ba estuda hanesan ema programa funciona, e adapta ba
ni-nia precisa ou necessidades (liberdade nº 1). Acesso ba fonte kodigu
nian hanesan pré-requisito ba
Liberdade ida ne´e.
- Liberdade ba distribui fila
fali ou redistribuir kopias, ho motivo atu ajuda ema seluk nebe precisa
(liberdade nº 2).
- Liberdade ba aperfeisoa programa ida, e livre husi o nia aperfeisoamentos, ho motivo ida katak
comunidade hotu hotu hetan nia benefisiu (liberdade nº 3). Acesso ba Fonte
kódigo hanesan pré-requisito ida be Liberdade ida ne´e.
Program ida ne´e software
livre se ema hotu ou usuários hotu hetan liberdades ida ne´e. Portanto, ita
hotu ou usuários sira livre atu halo distribuisaun e fahe ou redistribuir kópias,
ho ou sem modifikasaun, Ho gratuita ou gratis ou kobra husi taxa ida ba nia
distribuisaun ba iha kualker ida ou kualker fatin ida. Sai Livre ba halao buat
sira ne´e hetan significante lui buat seluk nebe ita boot sira la precisa atu
husu ou atu selu ba nia permisaun ou licensa.
Ita boot sira bele moos hetan
Liberdade atu halo modifikasaun e usa hanesan ba privado ou ba ita nain rasiik
iha servisu fatin no moos ita boot sira nia uma, sem e nem temi katak existe.
Se ita boot sira publica nia modifikasaun, ita boot la precisa e la obriga atu
halo avisu ba ema seluk ou iha sirkuntansias especial ruma.
Liberdade ba utiliza programa
ida significa liberdade ba kualker tipo físika ema ida ou jurídica utilizasaun
ba software iha kualker tipu ba sistema komputasional, ba moos kualker tipu
servisu nian ou actividades ruma, sem ke nesessariu komunika ho desenvolvedor ou kualker entidade em especial.
Liberdade ba fahe
distribuisaun ou redistribuir kópias bele inklui formas binárias ou executáveis
ba programa, hanesan moos ba fonte código nian, hanesan moos ba versaun
originais e ba moos nia modifikasaun. Iha parte seluk ke atu halo modifikasaun,
e publika versaun nebe stabil, ou hetan significado, nebe bele hetan acesso ba
fonte kodigu nian ba programa. Portant, acesso ao código-fonte é uma
condição necessária ao software livre.
Para que essas liberdades
sejam reais, elas tem que ser irrevogáveis desde que você não faça nada
errado; caso o desenvolvedor do software tenha o poder de revogar a licença,
mesmo que você não tenha dado motivo, o software não é livre.
Seda Mak copyleft?
Copyleft hanesan extensaun ida
husi pontos 4 liberdades basikas, e forma iha obrigasaun ida. Segundo site ba Free
Software Foundation, “O copyleft hateten katak ke kualker ida nebe mak
distribui software, ho ou sem modifikasaun, tenki lui husi adiante ba liberdade
ba kopia e modifika programa foun. O copyleft garante ke usuários hotu hetan
liberdade.” – ou hanesan: se imi simu software ida ho nia licença livre nebe
inclui cláusulas ba copyleft, e se opta ba redistribui ou fahe distribuisaun
(modifika ou lae), tenki ser mantein hanesan ho nia licença nebe imi simu.
Laos licenças software livre hotu inclui tia ona a característica ba
copyleft. Licença GNU GPL (adopta husi kernel Linux) hanesan exemplo boot lui
ba licença copyleft. Licenças livres seluk, mak hanesan licença BSD ou Llicença
ASL (Apache Software License) nebe la inclui karacterístika ba Copyleft niant.
Iha leten ne´e imi bele hare simbolo ba copyleft
nian, ho liafuan hanesan iha protugues trocadilho ho copyright, ho tradusaun
nebe besik lui serio “ami husik kopiar” ou “kopia nebe permiti ou husik”
Duvidas e Hanoin oin seluk
kona ba lalaok komum software livre ho licença GPL
Hau bele distribui hanesan ba komercial ou kobra ba software livre, ba
hau nia aan rasiik ou ema seluk?
Nota katak difinisaun sira
ne´e hateten katak liberdade nebe apresenta iha leten acima la halo referencia
ida ka kustos ou Presus ruma ba software sira ne´e. Defacto katak Kobra ka la
halo distribuisaun ba licença ba usa software la implika direta se kuando software livre ou lae. La impede ke software
livre ida nebe ita boot sira hetan bele kopia e faan, ou modifika ou lae husi ita boot. Ou hanesan, software
livre nebe la necessario precisa tenki gratuita.
Portantu, ita boot sira bele
hetan selu hodi simu kópias ba software livre ida, ou ita boot sira bele hetan
kopia ida ho la iha kusto ou folin husi software ne´e. Mas independente hanesan
ita boot sira hetan kópia, ita boot sira iha liberdade ba kopia e modifika
software, ou mesmu ke faan kópias – ou distribui ho gratuita.
“Software Livre” La significa
“Laos-Komercial”. programa ida livre nebe hetan disponibel ba usa iha sector komercial,
ba desenvolvimento komercial, e distribuisaun komercial. Desenvolvimento komercial
software livre laos ona buat nebe la komum; hanesan softwares livres komersiais
nebe importantes.
Se hau distribui software
livre ida, hau tenki fahe ou fornese kópias ba kualkuer interessado, ou mesmo ke
disponibilisa ba download públiku?
A resposta badak mak hanesan “Lae”. Nee hanesan atitudenebe sintonia ho filosofia ba liberdade software se ita
boot disponibiliza ba kualkuer interessado, preferencialmente ba iha formato fasil
manipulasaun (exemplo: imagens ISO CD-ROMs, pacotes tar.gz ho fonte kodigos
ou formatos seluk ba código executável
instalável), mas ita boot sira la iha obrigasaun ida ne´e.
Entretantu, ita boot sira
tengki husik fonte código iha disposisaun ba ema nebe hare e simu
código-executável (Kasu ita boot sira la distribui konjunta, Ka forma nebe
apropriado lui), Husi termos ba licença. E, naturalmente, tengki respeita
termos hotu hotu ba iha licença livre nebe adopta ona.
Se hau usa software livre ida,
hau tenki disponibilisa hau nian próprios softwares ba públiku?
Lae. Mesmo ke ita boot halo
alterasaun ba software GPL ida e rai ou save ba ita boot próprio nia usa, ita
boot la iha infringindo ba licença. Obrigasaun basika GPL, bene refere
ba respeito disponibilizasaun software, se ita boot disponibiliza ba terceiros software
balun nebe hetan husi termos GPL (modifica husi ita boot ou lae), disponibilizasaun
ida ne´e bele hetan husi termos da GPL.
Nune, bele dehan legal e
normal ba mesmu desenvolvedor ou ema nebe mak desenvolve disponibilizasaun ba softwares
balun ho licenças livres e ho licenças proprietárias seluk, ho softwares livres
e laos-livres instala iha mesmu komputador, usa softwares livres (hanesan kompilador
GCC) hanesan ferramentas desenvolvimento ba softwares proprietários, ou inklui
softwares livres e laos-livres iha CD-ROM.
Duvidas comum seluk?
Bele hatre iha resposta ba
duvida seluk nebe freqüente ba ema desenvolvedor, distribuidores e usuários ba
Software Livre iha GPL
FAQ (versaun português).
Software
livre X Código Abertu ou Nakloke
Iha tinan 1998, Grupo ida personalidades
ba komunidade e ba mercado nian nebe gravita ba torno software livre,
insatisfeitus ou la satisfitu ho postura
filosófika ba movimento existente e fiar ke kondenação ba usa software
proprietário hanesan instrumento nebe hakiduk ba kotuk e lao neneik lui, ou
invés aselara ou lalais, adosaun e apoio ba software livre iha ambiente korporativu,
kria Open Source Initiative, nebe adopta ba termo Open Source (kódigo Aberto ou
Nakloke) para bele refere ba softwares livres, e iha postura nebe pragmatismo hare
husi software ba kodigo aberto hanesan solução viável ida, ho menus viés
ideológika ne mak Free Software Foundation.

Kontrario husi ne´e nebe ema
hotu hanoin, kódigu Aberta laos dehan katak simplesmente hetan acessu ba fonte
código softwares (e laos necessariamente akompanha husi “4 liberdades” husi software
livre). Ba licença ida ou software nebe konsideradu hanesan código Aberto ou
Nakloke husi Open Source Initiative, sira
bele atende husi 10 kriterias ba Definição
de Código Aberto, nebe inklui items hanesan Livre ba
Redistribuição, Permissaun Trabalhos Derivados, Lae ba Discriminasaun,
Distribuisaun ba Licença e Seluk Tan.
Hare husi ponto geral, Licensas
hotu nebe mak temi tia ona iha Definição ba Software Livre (Husi Free Software
Foundation) iha moos husi Definição
de Código Aberto ( Husi Open Source Initiative), e hudi nune ita
bele dehan katakr (husi visaun komun maioria husi kasus, aou menus) Ke
determinadu husi software é livre, nia moos é hanesan kódigo aberto, e
vice-versa. Diferensa prática entre entidades rua ne´e nia objectivos,
filosofia e modo atu agita, e laos husi softwares ou licenças.
Movimento ba Free Software e
movimento Open Source sira nee hanesan kampos políticos 2 husi laran ba
comunidade software livre nian.
Grupos radikal iha tempo ka
década tinan 1960 desenvolve reputasaun ba facsoess ruma hanesan tuir mai nee: Organisasaun
nebe fahe devido ba discordâncias ou la konkorda malu iha detalhes ba
estratégias, e ida ne trata hanesan inimigos babain. Ou pelu menus ne´e hanesan
imagem nebe ema hetan husi sira, los ka la los.
Relasaun entre grupo movimento Free Software ho
movimento Open Source nee hanesan juntamente oposto husi grupo rua ne´e. La konkorda ba princípios básicos, mas
konkorda (mais ou menos) ba recomendassaun práticas. Hodi nune ita bele e de
fato servisu hamutuk iha projectos específicos oin oin. Ami la hare ba movimento Open
Source hanesan inimigo ida. Inimigo mak software
proprietário.
Bele hetan informasaun barak lui tan iha Wikipédia:
Ema barak hili luio termo
software livre e se considera husi parte ba movimento la hanoin ke software
proprietário hanesan estritamente imoral ou la iha moral. Sira argumentam, no
entantu, liberdade é valiosa ou vale lui (tanto social ho pragmaticalmente) hanesan
propriedade software ida ho nia próprio direito, hasas husi qualidade técnica iha
sentidu nebe limitado. Mais, sira nee bele usa termo “software livre” para bele
halo distancia ba alegasaun ke software ba “código aberto” é sempre
tecnicamente superior lui software proprietário (ida nebe kuase sempre hatudo
falso, nebe menos husi curto período ida). Hanoin ida nee, sira doin matak
katak ke defensor sira ba “código aberto”, nebe konsentra exclusiva iha méritos
técnicos, encorajam usuários ou utilizadores sira sacrifica sira nian
liberdades (e ba benefícios nebe lori tempo nebe naruk) ho hanoin conveniências
imediatistas ke software proprietário bele oferece.
Defensor ba Código Aberto
argumento ba respeito virtudes pragmáticas software livre (e moos konhecido
hanesan “Open source” em inglês) ao invés questaun morais nian. Dikordansia básica husi Movimento
Open Source ho Free Software Foundation é hanesan kondenasaun nebe halo husi
software proprietário. Existe programadores barak nebe ke usa e
kontribui ba software livre, mas sira nebe manan mos osan ba desenvolve
software proprietário, e la konsidera sira nia asaun imorais ou la iha moral.
As definições “oficiais” de software livre e de código aberto são ligeiramente
diferentes, hanesan definisaun software livre em geral konsidera mais rigorosa,
mas licenças ba código aberta ida nebe la konsiderada licenças software livre
geralmente obscuras ou nakukun, entaun iha prática nia laran buat hotu nebe
refere ba software código aberto é hanesan moo software livre.
Mmovimento software livre, la
toma uma posisaun ba trabalhos nebe ke laos ou mesmu ke software e
documentasaun nebe hanesan, mas defensores sira seluk husi software livre fiar katak trabalhos seluk serve mos propósito prátik
nebe moos hakarak livres (Hare parte Free content).
Ba Movimento Software Livre, Movimento Social,
laos é ético aprisionar konhecimento científiku ida, ida nebe iha disponível
sempre, atu bele permitir ba evolusaun ba humanidade. Agora dadaun Movimento ba
kódigo Aberto, ke laos Movimento Social ida, mas fila fali ba Mercado, Ho
hanoin ida katak tipu software ida nee lori vantagens técnicas e económicas oin
oin. Husi dala rua ba movimento nebe mosu atu bele lori empresas sira atu adoptao modelo de
desenvolvimento husi Software Livre.
Licenças ba
software livre:
Existe duni licensas barak ba
software livree, e la iha ida mak impede (embora ida nee laos recomenda) ke
kada interessado kria rasiik nia própria licença atende ho pontos 4 liberdades
básicas, hakarak ka lakohi – ou lae – cláusula copyleft ida.
Licenças livres nebe maka
pupolar lui mak tuir mai ne´e:
Exemplos Konkreto
ba Software Livre:
Softwares livres balun maioria husi Linux, nia
ambiente gráfico KDE, ninia kompile maka GCC, server web Apache, OpenOffice.org
e navegador web Firefox, husi sira seluk
tan nebe la temi iha ne´e.
Definisaun:
Husi referensias ita nia lian
oficial maka abang bain rua ita bele bolu TL-Linux, ho nia expressaun katak
“Software Livre” (ou “Free Software”) sei kaer konforma ba definisaun husi Free
Software Foundation, e tuir nia
expresaun ba “Código Aberto” (ou “Open Source”) sei kaer conforme defini
tia ona husi Open Source Initiative. Softwares sira nee konsidera hanesan
livres kuando submete iha licença ida nebe kualifika hanesan software livre
husi definisaun nebe temi iha leten ne´e, e sei konnsiderada hanesan nakloke ka
abertos kuando submete ba iha licença
ida nebe kualifika hanesan Kodigo
Nakloke ka código aberto husi definisaun nebe temi tia ona iha leten, Lori ona
konsiderasaun interseksaun entre conjunta rua ne´e.
Referências
Além dos links mencionados ao
longo do texto, visite também os textos abaixo: